Tashmë 67-vjeçar dhe në pension, mjeku neurokirurg Henry Marsh, po i dedikohet një karriere të dytë: asaj të shkrimtarit. Libri i tij i parafundit “Mos bëj dëm: tregime mbi jetën, vdekjen dhe kirurgjinë e trurit”, është sjellë në shqip nga shtëpia botuese “Minerva”, ndërsa libri i fundit, ka dalë në treg në Britaninë e Madhe vetëm tre muaj më parë.
Cila është arsyeja e këtij suksesi të jashtëzakonshëm? Doktor Henry Marsh thotë për “Albanian Free Press” se ekziston një interes mjaft i madh nga ana e publikut dhe mjekëve për të mësuar të vërtetën në lidhje me mjekësinë nga pikëpamja e doktorit. “Nuk është një libër shkencor, por një libër mbi histori njerëzish. Është një libër që flet për pacientët, si trajtohen ata dhe ndjenjat e mia në lidhje me ta”, tregon mjeku britanik.
Henry Marsh ka qenë në vazhdimësi një personazh i preokupuar për çështjen e kujdesit shëndetësor dhe raportin që duhet të ketë shteti me individin. Dhe na lëshon një mesazh të qartë: duhet të jetë shteti ai që paguan, për hir të parimit të barazisë shoqërore.
Intervistoi për Albanian Free Press: Alket Aliu
Dr. Marsh, keni ardhur në Tiranë për prezantimin e librit tuaj të ri. Si u prit nga lexuesit?
Si çdo shkrimtar, edhe unë kam shpresë se publikut shqiptar do t’i duket një libër interesant dhe do t’i kënaqë leximi i tij. Prezantimi shkoi mirë, pati një audiencë mjaft të këndshme dhe shumë njerëz erdhën për seancën e autografëve më pas. Libri është përkthyer në afro 30 gjuhë. Për shembull, kohët e fundit kam mësuar se në Rusi janë shitur afro 70 mijë kopje të librit. Kësisoj, mendoj se ekziston një interes mjaft i madh nga ana e publikut dhe mjekëve për të mësuar të vërtetën në lidhje me mjekësinë nga pikëpamja e doktorit.
Ç’përmbajtje ka libri?
Libri përmban një sërë historish. Unë e kam shkruar atë në stilin e një novele. Nuk është një libër shkencor, por një libër mbi histori njerëzish. Është një libër që flet për pacientët, si trajtohen ata dhe ndjenjat e mia në lidhje me ta. Aty ka disa histori suksesi ku operacioni ka shkuar mirë, por ajo që është e pazakontë dhe e veçantë te ky libër është fakti se aty unë flas për dështimet, sepse në mjekësi, dështimet janë të shpeshta. Nuk ka gjithnjë sukses. Një ditë të gjithë do të vdesim, nuk mund të jetojmë përgjithmonë. Kirurgjia e trurit është një fushë mjaft e vështirë. Në librin tim unë flas më shumë mbi aspektin e dështimit në punë sesa mbi aspektin e suksesit. Kjo është diçka e pazakontë. Mendoj se libri im është libri i parë i shkruar nga një doktor me përvojë të gjatë, i cili përqendrohet te dështimi dhe jo te suksesi. Por në mjekësi, ashtu si në çdo aspekt të jetës, triumfet dhe fitoret konsiderohen të tilla, sepse ekziston mundësia edhe për të kundërtën. Nëse çdo operacion do të ishte i lehtë dhe i suksesshëm, atëherë, ato s’do të kishin asgjë të veçantë. Do të ishte njësoj si të pije një filxhan me kafe. Mendoj se është diçka e pazakontë që një mjek të shkruajë për dështimet sesa për suksesin. Kjo është arsyeja pse libri ka pasur një sukses të madh nëpër botë.
Pse mendoni se pikërisht histori të tilla kanë pasur një ndikim më të madh te lexuesit?
Nuk e di. Unë e kam shkruar dhe nuk jam unë ai që e lexoj. Por, mendoj se edhe pse jemi mjekë dhe duhet të pretendojmë dhe të sillemi sikur jemi konfidentë dhe të sigurt që gjithçka do të shkojë mirë, në të vërtetë ne duhet t’i fshehim ndjenjat tona dhe shpesh, nëse përballemi me një operacion të vështirë apo një pacient që po vdes për shkak të operacionit që shkoi keq nga gabimi ynë, ne e vuajmë shumë këtë gjë. Të qenit doktor është diçka mjaft e dhimbshme. Disa mjekë janë psikopatë, por pjesa më e madhe prej tyre, nuk janë të tillë. Ne duhet të shtiremi dhe të luajmë rolin e një aktori në një pjesë teatrale. Mendoj se ishte diçka mjaft interesante për pacientët dhe për lexuesit që nuk ishin mjekë, të kuptonin se edhe mjekët janë qenie njerëzore.
Dështimet për të cilat ju flisni bëjnë pjesë në përqindjen e arsyeshme të rasteve të mossuksesit apo vijnë edhe pse mjekët marrin përsipër një rrezik më të madh se ç‘duhet?
Sa herë që futesh në një operacion, ti bën një parashikim dhe del në përfundimin se operacioni nuk është aq i rrezikshëm sa ç’do të ishte fakti që pacienti të mos e kryente ndërhyrjen. Me këto lloj probabilitetesh, ne nuk mund ta parashikojmë të ardhmen me siguri dhe kur ne bëjmë parashikime, ekziston një e ardhme jo e sigurt. Ne shpesh bëjmë gabime, jemi të njëanshëm dhe gjykimi ynë nuk është i mirë. Por kirurgjia në thelb ka të bëjë me ekuilibrin e rreziqeve.
Ju jeni bërë po ashtu i njohur për një metodë të re operimi pa anestezi gjatë tumoreve të trurit. E keni përmendur këtë përvojë në librin tuaj?
Në librin e parë e kam prekur shumë pak. Në librin e ri që është botuar në Angli tre muaj më parë, kam shkruar në lidhje me operimin e njerëzve kur ata janë zgjuar. Nuk është një teknikë e re. Nuk e shpika unë, por përdorimi i kësaj teknike për një lloj operacioni tumori në tru, ishte diçka e re. Unë isha personi i parë në Evropë që operova në këtë mënyrë.
A ka qenë kjo metodë më e suksesshme sesa ajo tradicionale?
Kjo metodë është më e sigurt dhe gjen zbatim vetëm për një lloj specifik tumori në tru. Është një mënyrë e sigurt operimi, por ne nuk e kurojmë pacientin. Ne e ndihmojmë pacientin që të jetojë edhe disa vite më shumë, por kjo nuk mund të konsiderohet si ndonjë arritje e madhe.
Ju jeni një kirurg i njohur. A mendoni se një kirurg i mirë duhet të jetë edhe një psikolog i mirë?
Të jesh kirurg i mirë do të thotë që ekzistojnë mënyra të ndryshme për të qenë kirurg i mirë. Duhet të jesh i shkathët me duart, i aftë në vendimmarrje, i aftë për të biseduar me pacientët, i aftë që të shkosh mirë me kolegët, i aftë në menaxhim dhe administrim dhe po ashtu i aftë në kërkime shkencore. Por askush nuk mund të jetë i aftë në shumë gjëra njëherësh.
Unë mendoj se është mjaft i rëndësishëm komunikimi, por varet edhe nga operacioni. Nëse operacioni ka pak rrezik dhe synon që të shërojë një njeri, atëherë mund edhe të tregohesh jo i sjellshëm me pacientin, ndërkohë që pacienti mendon se ti je i mrekullueshëm, sepse operacioni doli me sukses. Por shumë operacione, sidomos ato të trurit, nuk janë ashtu. Ne po përpiqemi t’i ndihmojmë pacientët që të jetojnë më gjatë, por jo përgjithmonë. Problemi me operacionet në tru qëndron te faktin se mbart shumë rrezik. Këto operacione mund t’i lënë njerëzit me dëmtime të trurit, mund të humbasin aftësinë për të folur apo për të parë, mund të paralizohen, personaliteti i tyre mund të ndryshojë dhe familjarët e tyre mund të thonë se ata nuk janë më ashtu siç kanë qenë. Nuk mund të marrësh dot vendimet e duhura për pacientin nëse nuk arrin të komunikosh me të. Për këtë arsye, mendoj se komunikimi është mjaft i rëndësishëm.
Me këtë teknikë të re që po zbatoni, ju vazhdoni të komunikoni me pacientin edhe gjatë ndërhyrjes?
Po, unë flas me pacientin ndërkohë që operacioni vazhdon.
Nëse nuk gabohem, ju keni kryer disa operacione të tilla në Shqipëri dy vite më parë?
Po, i kam kryer.
Ishte i suksesshëm?
Po dhe jo. Te njëri prej pacientëve, tumori u rikthye në formën e kancerit dhe pacienti vdiq. Por shumë nga tumoret e trurit kështu janë. Dy rastet e tjera që kam operuar kanë shkuar shumë mirë deri tani. Edhe në operacionin që kryem dje, me siguri do të marrim rezultate të mira.
Dy vite më parë dhe sot, ju keni pasur mundësi që të shihni më nga afër gjendjen e mjekësisë shqiptare dhe të mjekëve shqiptar. Si i vlerësoni ato?
Unë kam parë vetëm pavijonin e prof. Petrelës, i cili është po aq i mirë sa çdo pavijon tjetër në Evropë. Por më kanë thënë se pavijone të tjera mjekësore në Shqipëri nuk janë aq të mira sa e tij. Megjithatë, unë mendoj se kjo ka të bëjë me faktin se prof. Petrela është një njeri mjaft i aftë. Edhe nga ana e pajisjeve mjekësore, në pavijonin që kam parë, gjithçka është pak a shumë e përkryer. Por nuk di ç‘të them mbi gjendjen e spitaleve të tjera.
Për nivelin e mjekëve, nuk jam në pozita për të gjykuar. Unë nuk flas shqip dhe kam takuar një numër shumë të vogël mjekësh këtu në Shqipëri, ndaj e kam të vështirë që të jap një mendim të tillë.
Ju keni vizituar shumë vende. Si e shihni Shqipërinë në krahasim me këto vende në aspektin e kujdesit shëndetësor që i ofrohet pacientëve?
Unë nuk mund të flas për Shqipërinë në tërësi, por kushtet në pavijonin që kam parë, janë njësoj siç mund të ishin në Evropë apo Amerikë. Nuk ka ndonjë dallim shumë të madh. Kjo nuk është përgjigje diplomatike, por është e vërteta. Unë mendoj se ka probleme në trajnimet pas diplomimit dhe mendoj se mund të ketë probleme në të ardhmen për shkak të kësaj.
A mendoni se kirurgët tanë do të jenë në gjendje që t’i zbatojnë këto teknika të përparuara që po përdorni ju?
Po, në neurokirurgji, po.
Cili mendoni se është ekuilibri ndërmjet shëndetit dhe parave?
Politikani i njohur amerikan, Benjamin Frenklin tha se në jetë ka vetëm dy gjëra të sigurta: vdekja dhe taksat. Problemi është se nuk mund të pakësosh njërën, pa pakësuar tjetrën. Dhe ky është një problem mbarëbotëror. Njerëzit nuk duan të paguajnë taksa dhe duan të jetojnë më gjatë. Në Angli, Amerikë, Shqipëri, një nga problemet më të mëdha me të cilin përballen njerëzit është: sa para duhet të shpenzohen për kujdesin shëndetësor? Ti mund të shpenzosh të gjithë buxhetin e shtetit për sistemin shëndetësor dhe të gjithë mund të vdesin. Kështu që është problem mjaft i madh. Mjekësia po bëhet gjithnjë e më e kushtueshme, duke qenë se po futen teknologji të reja dhe lloje të reja kimioterapie për kancerin. Por edhe jetëgjatësia e njerëzve po rritet. Kur mund ta ndalim trajtimin mjekësor ndaj një njeriu? Kur ai shkon 80, 90 apo 100 vjeç?
Si mendoni se mund të shpërndahet kjo kosto? Duhet të paguajë individi apo shteti për kujdesin mjekësor?
Në kushte ideale, duhet të jetë shteti ai që paguan, për hir të parimit të barazisë shoqërore. Nëse përfiton trajtim mjekësor privat, kjo do të thotë se ti përfiton trajtim mjekësor më të mirë sesa njerëzit e varfër. Por unë nuk do të doja të jetoja në një vend ku kujdesi shëndetësor varet nga sasia e parave që ke.
Shteti apo privati duhet të marrë më shumë përgjegjësi për këtë?
Unë mendoj se shteti. Mendoj se ende ekzistojnë probleme me këtë, por, gjithsesi, është një sistem më i mirë sesa sistemi privat. Problemi me sistemin privat shëndetësor lidhet me faktin se mjekët mund të bëjnë shumë operacione dhe të sforcohen shumë me qëllim që të kenë fitime më të larta. Në një botë ideale, mjekësia është një mision, ku ne bëjmë më të mirën për pacientët tanë. Jo për të bërë para, por për të bërë më të mirën për pacientët tanë. Në shumë vende ku kam punuar dhe ku kujdesi shëndetësor është kryesisht privat, kjo gjë çon në shumë probleme. Njerëzit nuk kanë dëshirë t’i paguajnë taksa qeverisë, kështu që kjo është një çështje e edukimit të publikut. Nëse do një kujdes më të mirë shëndetësor, duhet të paguash më shumë taksa. Por nëse mjekët nëpër spitale kanë interesa financiare në sasinë e punës që bëjnë, në operacionet që kryejnë, druaj se shpesh ata mund të bëjnë edhe trajtime të panevojshme.
A ka bërë komuniteti mjekësor përparime në luftën kundër tumorit dhe kacereve në vitet e fundit?
Po, njerëzit po jetojnë më gjatë, por kjo gjë ka po ashtu kosto më të mëdha. Kompanitë farmaceutike nuk janë altruiste. Ato janë biznese dhe fitojnë shumë nga kanceri.
Mendoni se kjo sëmundje do të konsiderohet ndonjëherë si e mposhtur?
Ndoshta, por më pas do të vdesim nga diçka tjetër. Kanceri është një sëmundje e moshës së thyer. Kur jemi 70 vjeç, kemi një mijë herë më shumë mundësi që të prekemi nga kanceri sesa në moshën 20 vjeçare. Kështu, sa më gjatë të jetojnë njerëzit, aq më të shumtë do të jenë ata që preken nga kanceri dhe ata që i nënshtrohen trajtimit. Megjithatë, ky trajtim është i kushtueshëm. Trajtimi modern kundër kancerit zakonisht nuk e kuron sëmundjen dhe kjo thjesht do të thotë që njerëzit jetojnë pak më gjatë pasi kanë shpenzuar me qindra mijëra dollarë kimioterapi. Ky është një problem i madh dhe një problem tjetër i madh është demenca. Nëse jetojmë deri në moshën 80 vjeçare, kemi 30 deri në 50% rrezik të prekemi nga Alzhajmeri. Në Evropën Perëndimore, ka një numër në rritje të personave të moshuar që po humbasin mendjen. Ne nuk mund të jetojmë përgjithmonë dhe duhet të jemi realistë për këtë. Kjo është edhe një çështje stili jetese. Ne dimë se 30% e rrezikut të Alzhajmerit lidhet me stilin e jetesës. Nëse merresh me aktivitet fizik, nëse nuk pi duhan dhe nëse e mban tensionin e gjakut nën kontroll, mund ta ulësh rrezikun ndaj demencës jo me 100%, por me 30%. Kështu që edukimi i publikut mbi shëndetin është mjaft i rëndësishëm.
