ALB
ENG
Intervistoi për Albanian Free Press, Juela Meçani
E kujton kur ke kënduar për herë të parë? Na rrëfe më gjatë, fillimet e tua si artist.
Që në fillimet e mia, kujtoj se kam qenë një artist i lindur, nga barku i një nëne që kishte një zë të bukur. Por fatkeqësia më e madhe ishte kur unë u ndava nga nëna ime, sepse ajo u martua dhe unë vajta në Shtëpinë e Fëmijës, në moshë të vogël. Im atë u nda nga jeta shumë i ri dhe nëna ime, vetëm 18 vjeçare, u detyrua, sipas zakoneve të kohës, të rimartohej, me kushtin që fëmijën, pra mua, të më dërgonte në Shtëpinë e fëmijës. Pra fatin tim e vendosën zakonet absurde të kohës. Por ajo më kishte lënë një trashëgimi të madhe dhe e kam dhuratë nga Zoti, një zë të bukur! Këndoja bukur, që i vogël dhe më kujtohet që fëmijë këndoja një këngë tepër të vjetër shqiptare, “Për kukullën, du me knue”. Sigurisht që, fëmijëria ime ka qenë e vështirë, por edhe e lumtur. Duke mos pasur pranë nënën, kisha bashkëvuajtës të mi që rriteshin bashkë me mua, këndonin me mua, kërkonin nënat e tyre bashkë me mua. Por ky ishte fati ynë! Kjo nuk do të thotë se nuk pati edhe ndikime edhe nga mjedisi i jashtëm. Do të kujtoj me shumë respekt, një ish-drejtoreshë që kam pasur, të paharruarën e të mirën, Evanthi Ciko, nënën e mjeshtrit Zhani Ciko, që çuditërisht nuk ishte komuniste, por kishte një edukim dhe dashuri për fëmijët, sepse ishte edukuar në perëndim. Këtu kanë qenë fillimet e mia me këngën, me imitacione. Me ikjen e kësaj gruaje të mrekullueshme, na sollën në drejtim të institucionit një njeri të keq, të cilit nuk dua t’i përmend emrin. Nga drejtor të shkollës së vagabondëve, na e sollën të na edukonte ne, bijtë e partisë, siç na quanin në atë kohë. Unë dëgjoja këngë italiane në atë kohë, dhe filluan edhe krijimet e mia të para poetike. “Rrihemi ne në konvikt/ ditë për ditë e natë për natë/ dëgjohen ulërimat, o kat më kat/ kërcet trari o, dhe litari/ po vjen të na rrahë ... gomari! ishin këto disa vargje të mia të para. Imagjinoni që këtu kanë filluar revoltat e mia karshi dhunës, me vargje të thjeshta, që shoqëroheshin në kor, nga djemtë dhe vajzat. Atë njeri të keq, më pas, e hoqën nga detyra, për hir të opinionit. Pra, dashurinë time për muzikën, artin, librat, unë ia dedikoj Evanthi Cikos, që sot nuk jeton më.
Si është historia e fëmijërisë tënde? Sa gjurmë të ka lënë ajo? Po në rini, çfarë ka përfaqësuar kënga për ty?
Merrja forcë nga shoqëria, Juela. Ndonjëherë, atë që s’ta bën familja, ta jep shoqëria, veçanërisht kur je bashkëvuajtës. Ne na qethin tullë, na rrihnin. Kur Evanthi Ciko erdhi në Shtëpinë e Fëmijës, hoqi qethjen, hoqi dhunën, hoqi uniformat. Ajo grua ka bërë një revolucion të padukshëm!
Ish-drejtori i keq që përmenda, nuk donte që unë të vazhdoja me pasionin për këngën, por në saj të talentit tim, fitova konkursin për të shkuar në fillim tek shkolla e kulturës, ku sot është një kolegj turk, e më pas në Liceun Artistik, për trombon e jo për kanto. Aty filluan ato bulëzat e para, të krijimtarisë muzikore. Kishte shumë nxënës që mbaronin për kanto, por nuk kishin zë të fuqishëm. Më pas, në mënyrë të papërgjegjshme, më ndërprenë shkollën e më dërguan ushtar. Këtu filloi një periudhë pesimizmi, por nuk i humba shpresat. U takova me një ushtar, Saimir Vejsiu, biri i një oficeri nga Dibra, por familje reaksionare. Habitesha në fillim, se si fliste kundër diktaturës. Por kisha një natyrë që nuk isha spiun dhe respektoja shokun. Në transferimin tim në Rrëshen, kam bërë dhe këngën e parë, “Varri i së dashurës”. Të vetmin spektator, komision, juri, vlerësues, kisha Saimirin. Me humor e quaja “xhuxh dekadent” dhe i thosha se nga ai isha bërë armik i pushtetit popullor. Sepse aty fillova të persekutohesha keq, ndërkohë që unë doja të shpërtheja. Aty erdhën kontaktet e para me Dorian Ninin. Kënga ishte për parinë, por zëri im i ngjirur e i fortë, u quajt shfaqje e huaj. Pati probleme Doriani, por shyqyr shpëtoi. Ai ishte në Rrëshen, sepse i ati ishte në burg për politikë. Këngën time të parë “Varri i së dashurës”, kam detyrim ta rikëndoj, sepse në ato kohë, bëra një kompromis dhe asgjë, as nga zëri e as nga motivi, nuk doli siç duhet.
Në rininë time të vuajtur, sepse isha pa shtëpi pas mbarimit të ushtrisë, aty filluan vuajtjet e vërteta. Në atë sistem, fjalët ishin të bukura, por vepra nuk kishte. Ta them me sinqeritet, e kam kaluar atë periudhë vetëm falë miqve që më donin mua, por edhe zërin tim. Prandaj në rini, kënga për mua ishte revolta ime, shfryrjen ndaj mosrealizimit të ëndrrave që kisha me aq dashuri, mosrealizimin e dashurive të pastra e të lira, shfryrjen kundër një pune me dhunë. Kënga për mua, ishte revolta ime!
Çfarë kujton nga kohët para dhe pas demokracisë?
Përpara demokracisë, unë mund të quhem edhe “këngëtar deti” e jo vetëm “këngëtar liqeni”, siç na quajtën më pas, sepse këndoja në kampet e rinisë ku më lejonin të këndoja e të shprehja pasionin tim. Dua të kujtoj këtu dy drejtorë të kampeve të rinisë të atyre viteve, Vangjel Shundi e Petrit Qylafku, të cilët më kanë përkrahur shumë. Ajo që është më e çuditshmja është se, pas demokracisë, nuk dilnin më këngëtarët të këndonin tek Liqeni, ai e kishte mbaruar misionin e vet. Nuk do të harroja, nga koha kur këndonim tek Liqeni, një poemë që këndoja. Isha një djalë i veshur keq, i pirë, shumë i trishtuar, i revoltuar. Kjo poemë shoqërohej me muzikën e famshme të grupit “Animals” dhe quhej “Fatalitet”. Ishim një grup i madh këngëtarësh, Sandër Gjoka, Tos Vogli, Ilir Ibrahimi, Fani, Tit Mema, Dashnor Diko, Abaz Zusi, Adhurim Demiraj, me kitarën e Çim Cicollarit etj., etj.
“Tabutin s’e dua të kuq, por të zi/kur të më shohin njerëzit, të thonë vdiq në pleqëri/se pleqëri m’u bë mua kjo rini/ku s’pata fat, as në jetë e as në dashuri/le të kallet trupi im në varrin e zi/le të prehen eshtrat e mia, në të kobshmen qetësi/le të zhduket nga kjo kokë çdo ëndërrim/le të shuhet çdo inicial i emrit tim/askush mos e pastë këtë fatin tim! etj., etj.
Përgjoheshim, ruheshim, sa thërrisnin “policia”, unë e dridhja dhe recitoja vargjet e Ismail Kadaresë për partinë, “Ku t’i kërkoj rrënjët e tua parti”.
Pa frikë mund t’u them se shumë njerëz, jashtëzakonisht shumë, i dëgjonin ato këngë revolte. Ata na ndiqnin, kënaqeshin me shpërthimin tonë. Këngët e kohës së Liqenit, janë një aset më vete, ato nuk duhen ngatërruar me asnjë kohë tjetër. Ka specifikën e revoltës, që një popull i tërë e dëgjonte të dielave që ishin pushim. Vinin me bukë e djathë e pak raki, se ishte varfëri e madhe, e na dëgjonin. Ishte një filiz i demokracisë, përmes muzikës. Artisti nuk pranon regjime, artisti nuk i do as demokracitë me nuanca diktature.
Si u njohe me bashkëshorten? Sa përkrahje ke pasur nga familja, në pasionin për këngën?
Kam një histori të veçantë me të. Kemi 28 vjet bashkë dhe na ka prezantuar një kushëri i saj, që sot jeton në Zvicër, Mishel Mole. Ajo quhet Vojsava Kurti dhe rrjedh nga një familje e madhe intelektuale, por të persekutuar nga regjimi. Kjo më erdhi e volitshme, sepse “partia e zonës” nuk e donin këtë martesë. Ajo nuk kishte të drejtë as të votonte. Unë as që pyeta për këtë. E dashurova, e mora, e solla në Tiranë. Grua e sakrificës, mirënjohëse deri në skaj, përkrahësja ime më e zjarrtë, kujdeset për pamjen time, deri në detaj. Sot e kësaj dite, ajo vazhdon e bën sakrifica e ka një mirësi e durim të jashtëzakonshme. Falënderoj Zotin, që ma solli në jetën time!
Për shumë vite ke qenë këngëtar shumë prodhimtar... Ke hasur vështirësi dhe sa përkrahje ke gjetur nga mjedisi muzikor?
Disa këngë i realizoja vetë, e disa të tjera këndoheshin nga të gjithë tek Liqeni. Ishte Aleksandër Gjoka që më bëri në fillim përshtypje, ngjasonim në zë me njëri-tjetrin. Ne nuk kishim skena, kishim skenë vetëm pyllin. Përkrahje kam gjetur nga publiku e populli. Nga mjediset institucionale jo. Por kjo më jepte forcë dhe optimizëm, sepse e ndjeja që kur këndoja, binte qetësia, i bëja hije ulërimave, sepse kisha zë të fortë. Bashkëpunëtor të preferuar që nuk mund ta harroj kurrë, kam pasur Fatos Voglin, bashkëpunëtor të parë e ndofta edhe të fundit. Sot e kësaj dite, ai është me të vjetrën e më thotë të këndoj po në atë stil. Shumë pranë kam pasur Ilir Ibrahimin, që ishte më i vogël se unë, por me këngët e mia bënte HitParade kur ishte ushtar, një gjë e ndaluar për kohën.
Vokali yt është shumë i veçantë. Të krahasonin me Fausto Lealin. Por a u vlerësua sa duhet?
E vërtetë që kam pasur një vokal jo të zakonshëm, të fuqishëm. Nuk dua të lavdëroj veten, por vokali ka qenë i tillë. Ndikuan më pas shumë gjëra, jeta e vështirë, duhani e alkooli, por mua më pëlqente ky zëri im i çjerrë. Nuk mund të shprehet një revoltë me një zë të ëmbël, duhet forcë për të treguar urrejtje për regjimin, ishte një zë revolte. Por ky zë i veçantë më ka prishur edhe punë. Nuk pranoheshin lehtë këto vokale, ndaj zërin tim nuk e kanë dashur institucionet zyrtare, deri në fillim të viteve ’90. Nga miqtë u përkrah, nga xhelozët që nuk i duan e vazhdojnë të mos i duan zëra si tanët, jo, kam pasur madje pengesa.
Pse dhe si u largove drejt Italisë? Si është jeta jote sot?
Erdhi një moment kur unë nuk mund të rrija më në Shqipëri. Kisha frikë se nuk do të përballoja dot shthurjen, presionin dhe hipokrizinë. E bëra për fëmijët e mi dhe u largova drejt Italisë. Ta them me sinqeritet, ika për qetësinë time, streset po arrinin kulmin, nuk po gjeja më kënaqësi në atë që bëja. Unë nuk kam frikë nga puna, as ajo e krahut. Këtu gjeta punë si magazinier, por për hir të fëmijëve, ia vlejti. Nuk mund të bëja si shumë të tjerë, që nisën gruan e vetë ndenjën, ose ikën vetë e lanë familjet. Unë doja familjen bashkë. Dikur pëlqeja zhurmën, sot dua qetësinë.
Je baba i një vajze dhe një djali. Na trego për ta...
Kam dy fëmijë të bukur. Një vajzë, Ketin, dhe djalin me emrin Majk. Në do të dish një sekret, emrin vajzës ia kam vënë për hir të një libri që kisha lexuar, “Lulet e mollës”, por edhe sepse e kishte vajza e të paharrueshmes Evanthi Ciko. Ndërsa emrin e djalit e kisha ëndërr, që në embrion. Janë fëmijë të mbarë, ushqyer me dashurinë për vendin, nuk e kanë harruar shqipen, pavarësisht se kanë ardhur të vegjël. Vajzën e kam dobësi se është e urtë, djali rebel, si unë dikur. Jam mjaft krenar për fëmijët e mi!
Si e shikon sot muzikën shqiptare?
Sa të lumtur mund të jenë të rinjtë shqiptarë sot, teksa preferojnë muzikën tallava e hibride, të shëmtuara, dhe aspak muzikën e lehtë të pastër ose rrokun e fortë shqiptar? Këtë e dyshoj shumë. Shansin “muzika e liqenit” e humbi që vite më parë, sepse u gërrye nga tregu muzikor dhe rrymat që vinin nga Lindja e jo nga Perëndimi. Muzika e vërtetë filloi duke u prishur, por festivalet vazhdonin. Një pjese të këngëtarëve po u mbylleshin shtigjet. Ka ende këngëtarë që rezistojnë, Elton Deda, Aurela Gaçe, Anjeza Shahini, Gent Bushpepa etj. Bëjnë muzikë të bukur, edhe sot.
Je në kontakt me ish-shokët e tu këngëtarë?
Kam kontakte me ata artistë që jetojnë në Itali, si p.sh., me Markelian Kapedanin, Ilir Kryekurtin e me Alban Emirin, kënga e të cilit, “Na lini të jetojmë”, është edhe sot një himn e këndohet kudo. Jam në kontakte edhe me të rinj që janë të pasionuar pas këngëve të atyre viteve. Një natë, dëgjoj dy djem të rinj të shkolluar, Taulant Zharsi e Armand Vllau, që këndonin si ne e po ato këngë. Sot i kam miq. Më vjen keq p.sh., që Ilir Ibrahimi e ka lënë muzikën. Ai ka qenë “i fundit i Mohikanëve” nga këngëtarët e Liqenit, e më pas me grupin “Shock”.
Do të presim këngë të reja nga ty?
Unë vazhdoj të kem ëndërr të këndoj këngë të miat e të të tjerëve. Por e kam një projekt lidhur me poemën time të parë, që ta rimuzikoj, në formë himni. Por e mendoj dhe rimendoj. Unë vazhdoj të kërkoj e ta dua vendin tim. Kam ende shumë këngë që nuk i kam publikuar e dua një ditë t’i publikoj, përpara se të ndahem nga jeta, si trashëgim për fëmijët.
Dëgjova një demo të një kënge tënden, që u nis drejt festivalit në RTSH. Personalisht, më shoi etjen për një këngë rrok të mirë. Çfarë ndodhi me këtë këngë?
Po, unë kisha shumë dëshirë që kjo këngë, me muzikë të Alban Emirit, të vinte në skenën e festivalit. Alban Emiri ka krijuar një identitet të tijin në Bergamo, ku jeton. Teksti nga Taulant Zharra, ishte shumë i goditur, “Si atëherë” quhej kënga. Nuk dua të paragjykoj, por kënga nuk u pranua e pasi dëgjova këngët, sigurisht që kishte këngë shumë të mira, por kishte këngë që, krahasuar me këtë, nuk duhet të ngjiteshin në skenë - “live” i demaskoi shumë këngë e këngëtarë. Është një këngë rrok klasike, me fuqi dhe mesazh. E unë do të rikthehem pikërisht me atë këngë, që publiku të thotë fjalën e vet.
Ke mall për Tiranën?
Unë vdes për Tironën, e kë nuk e merr. Por ka një masë. E dua Tiranën e çmendur për një javë, është jeta jonë. Ajo është e fuqishme. Por edhe më lodh, se është betonizuar, edhe pse më këput malli kur shkoj në lagjen tonë në “Ali Dem”.
Kur e shikon veten në YouTube, si ndihesh? Çfarë do ndryshoje e çfarë jo?
Ndihem mirë edhe tani që jam plakur. Bëj krahasimin fizik, por edhe të këngëve. Një pjesë do t’i ndryshoja nga këngët e mia. Por mbetem krenar për zërin, edhe sot që i ridëgjoj këngët. Kur këndova në “TopFest 11”, rikthehesha pas shumë vitesh, ishte një test për mua.
Pse brezi juaj mbetet i paharrueshëm?
Ne këndonim këngë që dilnin nga shpirti, të sinqerta, jashtë kornizave zyrtare, i këndonim kohës së egër, që nuk na linte të lirë. Na ishin burgosur ndjenjat. Ndaj, brezi ynë mbetet i paharrueshëm, sepse ishte brez i sinqeritetit. Një vajzë e vogël kishte komentuar në YouTube. Më bëri përshtypje, sepse kishte komentuar se kishte trashëguar nga i ati dashurinë për këngët e liqenit. Ja që pasioni ynë u përcillet brezave, e mua më bëhet shumë qejfi!
